برای مطالعه مبانی حساب به مقاله گوتلیب فرگه (پدر فلسفه تحلیلی) نگاهی بیاندازید:

کلیک کنید

برای آشنایی با استدلال در طراحی به مقاله کریستیان وولفل و همکارانش نگاه کنید:

Knowing, Reasoning and Visualizing in Industrial Design

بدرود

بنده این یادداشت را حدود چهار سال پیش در وبسایت mtohidifar.info منتشر نموده بودم که متاسفانه با از بین رفتن محتویات سرور مرکزی، آن یادداشت هم از بین رفت. امروز کاملا اتفاقی همان یادداشت را در وبسایت newdesign.ir دیدم که البته منبع به درستی ذکر شده بود. لذا مقاله ی نقش تحقیقات بازار در فرایند طراحی محصول را در این فرصت مجددا نشر می کنم:

زماني كه از فرايند طراحي صحبت مي شود ساختاري سلسله مراتبي به نظر مي رسد كه عموما به صورت فازهاي مترتب پيش مي رود و در نهايت با ارائه ي يك محصول يا ايده ي مفهومي پايان مي پذيرد. در اينجا مي توان محصول را شرح خدمات و يا به طور كلي به گفته ي كريستوفر الكساندر، “فرم” ناميد.

كريس الكساندر در كتاب “يادداشت هايي بر تركيب فرم”، فرايند طراحي را روشي براي دستيابي به فرم مطلوب مي داند و اين فرم مطلوب مي تواند محصول، ساختمان، ايده و يا ختي خدمات باشد. ليكن اين “فرم” با هر مفهومي كه باشد در يك “بستر” يا Context شكل مي گيرد. مي توان گفت اين بستر مانند مه اطراف ايده ي اوليه را فرا گرفته است و همچنان كه شناخت تيم طراحي از اهداف طراحي (درك نيازهاي كاربران و كارفرما) روشن مي شود فرم در بستر به وضوح مي رسد. در يك فرايند طراحي حرفه اي مطالعات جزو اولين و مهم ترين مراحل تشخيص خواسته ي مسئله و دستيابي به روشهاي تحليل معيارها و متريكها به منظور رسيدن به كارآمد ترين ايده ها است. در حقيقت مطالعات موجب روشن شدن روش (Method) انجام فرايند مي گردد و نقشه ي راه و هدف را ارزيابي مي نمايد.

بنا بر آنچه گفته شد مي توان مطالعات را به چند بخش تقسيم نمود كه بر اساس نوع پروژه و نياز كارفرمايان و تيم طراحي متفاوت هستند ليكن در ارتباط با طراحي محصول براي كارخانجات توليد انبوه، به لحاظ مراحل انجام كار و درجه ي اهميت، مطالعات بازار و مصرف كننده بعد از تحليل مسئله قرار مي گيرد. بر اين اساس با نگاهي بر فرايندهاي رايج مي توان عناوين متفاوتي براي آن ذكر نمود. اولريش و اپينگر اين مرحله را برنامه ريزي (planning) مي نامند و موارد زير را به ترتيب اولويت اهميت در يك پروژه ي استاندارد در زير مجموعه ي آن ذكر مي كنند:

1. بازار يابي
   – تشخيص فرصتهاي بازار
   – تعريف حوزه هاي بازار
2. طراحي
   – توجه به پلتفرم و معماري محصول
   – برآورد فن آوري ها
3. توليد
   – توجه به محدوديت هاي توليد محصول
   – تعيين راهبرد زنجيره ي تامين
4. ساير عملكردها
   – تحقيقات: اظهار فن آوري هاي در دسترس.
   – امور مالي: تهيه ي نقشه ي اهداف
   – مديريت عمومي: تخصيص منابع پروژه

آنچه در اينجا مورد توجه است موقعيت بازاريابي به عنوان اولويت برنامه ريزي در نخستين گام فرايند طراحي است. به لحاظ سيستماتيك پيوند مطالعات بازار با معيارهاي طراحي در فرايندي تحت عنوان “نياز شناسي” تعريف شده است كه تعريف جامعي نيز به دست مي دهد. يعني ما آنچه براي تحليل نياز كاربر و كارفرما در فرايند طراحي و توسعه ي ايده نيازمند آن هستيم در مرحله ي “نياز شناسي” يا به قول اولريش و اپينگر، مرحله ي “برنامه ريزي”، تحقق مي يابد.

اكنون بايد ديد اين مطالعات بازار چيست و چگونه بر فرايند طراحي تأثير مي گذارد؟

نقش مطالعات بازار به طور كلي و نه تنها در فرايند طراحي محصول، تامين منابع اطلاعاتي دست اول به منظور تصميم سازي صحيح و سنجيده براي يك شركت است. اهميت مطالعات بازار را مي توان به اهميت روغن كاري براي يك موتور مكانيكي تشبيه نمود كه عملكرد آن را بهبود مي بخشد و در دراز مدت موجب كاهش هزينه هاي ناشي از استهلاك آن مي گردد. امروزه سطح كاربردي بودن اين اطلاعات با آگاهي از “نگاه مصرف كننده” تحقق مي يابد و بروز آن را در طراحي كاربر محور (User Centered Design) به روشني مي توان مشاهده نمود. مطالعات بازار بر اساس نوع ماموريت شركت ها و سازمان ها به روش هاي گوناگوني انجام مي گيرد. بر اساس شرح وظايف يك تيم مشاوره ي تحقيق و توسعه در كارخانجات توليدي، مطالعات بازار به منظور دستيابي به فاكتورهاي زير صورت مي پذيرد:

– تعيين نياز مشتري، فروشنده و كليه ي افراد دخيل در فرايند چرخه ي عمر محصول
– ارزيابي قيمت
– ارزيابي ايده
– تحليل و ارزيابي بازار
– ارزيابي فرصتهاي بازار
– ارزيابي نام تجاري
– ارزيابي رقبا

مطالعه ي موردي

بنا بر آنچه گفته شد آنچه كه در زمينه ي تأثيرات مطالعات بازار و نحوه ي انجام آن در چند پروژه ي كار با كارخانجات به ذهن مي رسد به شرح زير است:

اهميت بازار يابي براي شركت هاي توليد كننده اي كه بقاي آنها وابسته به توليد مستمر محصولات با طراحي هاي گوناگون است مثل صنايع كيف و كفش. در شركت چرم مشهد نياز به مطالعات بازار به شدت احساس مي شود و از آنجايي كه بقاي اين شركت وابسته به تنوع محصولات و گرايش هاي مد است مطالعات بازار و “ديدگاه مشتري” در آن بايد يك اولويت باشد.

مرحله ي طراحي پرسشنامه مهم ترين و پرهزينه ترين بخش مطالعات است به گونه اي كه همواره بايد ضربتي و در بازه هاي زماني مقيد صورت پذيرد و در نهايت يك پرسشنامه ي خوب علاوه بر آن كه در هزينه هاي آموزش نيروي انساني (مصاحبه كننده ها و…) موثر است، اطلاعات خام را به صورت بسته هاي آماده تحويل مي دهد كه در نهايت فرآوري اين اطلاعات و تهيه ي نمودارها و آمارهاي منسجم از آن به سهولت انجام مي پذيرد.

همان گونه كه در دسته بندي بالا نيز ارائه شده است، تعيين نياز تمامي افراد دخيل در چرخه ي عمر محصول در مطالعات بازار مد نظر است و نه صرفا مشتري و خريدار. غلط مصطلح اين است كه تصور مي شود نگاه مشتري از اهميت بيشتري برخوردار است در حالي هم مشتري و هم فروشنده به شدت در طراحي و فروش محصول موثرند و تأمين نيازهاي هردو الزامي ست. به عنوان نمونه بسته بندي خوب علاوه بر افزايش زيبايي محصول عمل انبار داري و توزيع را نيز براي فروشندگان و توزيع كنندگان تسهيل مي نمايد. طراحي سبز هزينه هاي تفكيك زباله هاي ناشي از اتمام عمر محصول و بازيافت آن را كاهش مي دهد و حتي طراحي مناسب قطعات و بست ها، علاوه بر كاهش زمان و هزينه ي مونتاژ، عمل تعمير و ارائه ي خدمات را تسهيل مي نمايد. مثال روشن اين مورد، محصولات شركت پلاستيك دوريكا در دو سطح بهداشتي-ساختماني و مصرفي-خانگي است كه در مطالعات بازار اين شركت، در دسته ي اول تعيين نياز سرويس كارها و لوله كش هاي ساختماني بيش از مصرف كنندگان خانگي در اولويت است و در دسته ي دوم بالعكس نياز مصرف كننده از اهميت بسيار بيشتري برخوردار است

منابع:

Ulrich. K. T. ، Eppinger. S. D. ، Product Design and Development، McGraw-hill، 3rd Edition، 2004

Collinghom، M. ، Market Research in Practice Series: How and Why Organizations Use Market Reserach، Kogen Page Ltd، 2004

فاستر. مري، ناتون. راس، مباني تحقيقات بازاريابي، صنعتي طراح. بهرام، مبلغان، تخران 1388

فرهنگ سود آور

جرج فریدمن معتقد است ابزار قدرت امریکا جنگ است. قدرت نظامی از طریق تسلط بر آبراهه های بین المللی نظیر اقیانوس اطلس، قدرت ژئوپلتیکی امریکا را تظمین می نماید. ایشان در پیشبینی صد سال آینده، دوره ی بیست ساله ی 1991(فروپاشی شوروی) تا 2011 را دوره ی حساسی عنوان می کنند که شالوده ی آن، قرن بیست و یکم را شکل می دهد. تاکید فریدمن به جنگهای 2001 و 2003 در افغانستان و عراق به این دلیل است که این اقدام امریکا منطقه از هم گسیخته است. ایشان درست فکر می کنند که امریکا به این دلیل به عراق و افغانستان یورش برد که با کمترین هزینه معاندین را از یکدیگر گسسته باشد. معاندین چه کسانی بودند؟ القاعده و صدام حسین. اجازه بدهید کمی به عقب برگردیم. به جنگ هشت ساله ی ایران و عراق. بعد از انثلاب اسلامی ایران. در ایران حکومتی بر سر کار آمد که از هیچ یک از قدرتهای آن روز جهان پیروی نکرد. شعار غالب رهبران ایران این بود: نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی. و همینطور شد. جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت.

جنگ ایران و عراق

در فاصله ی سالهای پس از جنگ جهانی دوم تا فروپاشی شوروی جنگ سرد میان دو ابر قدرت جاری بود. در این فاصله هیچ فعالیتی در جهان بدون نظارت این دو کشور صورت نمی پذیرفت. هر تغییری در جهان با رویکرد قیومیت این کشورها تحلیل و تفسیر می شد. ساده است، فقط کافی است به سیاستهای داخلی و خارجی کشورها در این دوره نگاهی بیاندازیم. تمامی کشورها بلااستثنا دارای رویکردهای جهت یافته هستند. (حتی در کشورهایی نظیر کوبا و الجزایر هم که انقلابهایی صورت گرفت بدون حمایت کشورهایی نظیر شوروی و امریکا موفقیت یا شکستشان تظمین شده نبود. لذا در تمامی این کشورها دولتهایی وابسته بر سر کار آمدند)

در حقیقت انقلاب ایران زنجیره ی محاصره ی شوروی را گسست. همچنین کشتار توده ای ها پس از انقلاب ایران، امید شوروی برای انتقال قدرت به کمونیستهای ایران را هم کاملا از بین برد. لذا حکومت ولایت فقیه ایراد در عمل هم کاملا بر شعارهای خود استوار بود و به هیچیک از دو طرف باج نداد. گذشته از اینها جنگ هشت ساله ی ایران و عراق نشان داد که شوروی بر خلاف آنچه که تصور می شود با سیاستهای مهار انقلاب ایران همسو بود و جنگ ایران و عراق با چراغ سبز هر دو کشور امریکا و شوروی به رژیم بعث عراق صورت گرفت.

گام بعد

بعد از جنگ هشت ساله و مقاومت ایران دو نکته در مناسبات سیاستهای جهانی بسیار حائز اهمیت است. نخست اینکه سیاست کشورهای امریکا و شوروی برای محدود کردن جنگ به مرزهای دو کشور ایران و عراق کاملا اجرایی شد و این جنگ به مرزهای لبنان با رژیم صهیونیستی، مصر و سوریه و عربستان و یا افغانستان کشیده نشد. نکته ی بعد تحلیل رفتن توان نظامی ایران و از بین رفتن سرمایه هایی بود که رژیم پهلوی به کمک امریکا اندوخته بود. اینها اثراتی هستند که امریکا و سایر کشورهای همسو با آن را متقاعد کرد که به جنگ ایران و عراق پایان دهند در غیر این صورت ادامه ی جنگ می توانست به از دست رفتن فرصتهایی که در عراق (برای امریکا و شوروی) وجود داشت بیانجامد. (رژیم شوروی به فروش تجهیزات نظامی و سیاستهای دیکتاتوری صدام چشم امید داشت و عملا شوروی تنها تکیه گاه صدام برای ادامه ی حکومت بر عراق بود).

کسستگی و اتحاد

برای ایالات متحده ی امریکا فروپاشی شوروی غیر منتظره نبود ولی پیشبینی دقیق آن هم ممکن نبود. لذا پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشور های مشترک المنافع و از سوی دیگر از دست رفتن قیومیت کشورهای کمونیستی، بینظمی کل جهان را فراگرفت. این بی نظمی را امریکا پیشبینی کرده بود پس چطور می توانست نسبت به قدرت گرفتن جهادگرانی که خود تربیت کرده بود ناآگاه باشد؟ اتفاقا اینکه دوره ی بیست ساله ی 1991-2011 را دوره ی جنگ تمام عیار امریکا با جهادگرا(القاعده و مسلمانا) بدانیم یک سوئ تفاهم محض است. نه تنها یازدهم سپتامبر یک عملیات پیشبینی نشده نبود بلکه فاصله ی سالهای فروپاشی شوروی تا حمله به برجهای تجارت جهانی از سوی فریدمن بی پاسخ رها شده است. وی معتقد است در این سالها با القاعده درگیر بوده اند. کدام درگیری؟ این بیست سال، یک شوی هالیوودی برای افکار عمومی جهانی بیشتر نبوده است. آنها به دنبال ایزار جدید برای جلوگیری از بروز و گسترش قدرت جدید در منطقه هستند. این نظر فریدمن کاملا درست است که ایسلند حتی اگر باهشترین رهبر را هم داشته باشد نمی تواند به یک قدرت تبدیل شود و یونان هم حتی اگر نادان ترین رهبر دنیا را هم داشته باشد نمی تواند قدرتش را از دست بدهد. ایران چطور؟ آیا می توان کشوری را که به مدت نیم قرن حاکم بلامنازع کل جهان بوده است ناتوان تصور کرد؟؟؟؟؟؟ موقعیت ژئوپولتیک ایران بگونه ای است که حتی اگر هم بخواهد نمی تواند قدرتمند نباشد.

جنگ، کشورها را از یکدیگر گسسته است، ولی فرهنگ(اسلام) آنها را به یکدیگر پیوند داده است. تلاش امریکا همواره این بوده و هست که اسلام را پر هزینه کند. یعنی عامل فرهنگ آنقدر بی ارزش شود که هیچ کشوری علاقه ای به آن نداشته باشد. در حالی که جنگ همواره یک از گزینه های روی میز است! ضعف کشور آمریکا این است که جنگ برایش سود آور است و نمی تواند این اولویت را تغییر دهد. چرا نمی تواند؟ زیرا فرهنگ غنی ندارد. آمریکا نمی تواند صد سال دوام بیاورد زیرا فرهنگ مقاومت ندارد. تصور فریدمن این است که امریکا هنوز مراحل رشد خود را سپری می کند زیرا هنوز به میانه ی تسطح توسعه یافتگی خود هم نرسیده است (مبتنی بر زمین، دارایی و نیروی کار). ولی او از فرهنگ سازگاری حرفی نمی زند. آمریکا فاقد فرهنگ سازگاری است. او نمی تواند اولویت زیستی خود را از جنگ به فرهنگ تغییر دهد  و لذا سعی می کند سایر کشورها را با خد همسو سازد. شکاف سیاستهای امریکا در قبال ایران نشان می دهد که کشورهای منطقه خاور میانه علاوه بر اینکه گسسته نشده اند بلکه متحد نیز شده اند. به چه دلیل؟ جنگ؟ نه! فرهنگ اسلامی.

ترکیه به دلیل همسازی با سیاستهای امریکا در فکر تسلط بر منطقه ی اوراسیا و دستیابی به آبهاب آزاد بود. غافل از آنکه بازیگری در نقشی که امریکا برایش تعیین کرده بود با قواعد کشورهای منطقه سنخیتی نداشت. لذا اتحاد فرهنگی کشورهای منطقه خاورمیانه برای ترکیه پر هزینه خواهد بود. در آینده ای نزدیک انقلابی اسلامی در ترکیه قابل پیشبینی است. البته امریکا از طریق حذب عدالت و توسعه سودای استمرار حضورش را در سر می پروراند ولی ایران با ترکها دارای مرز مشترک است.

درست است که امریکا به دلیل بعد مسافت می تواند تحدید های فیزیکی را نسبت به کشورش مدیریت نماید ولی همین بعد مسافت می تواند تهدید تلقی شود. همانگونه که در مورد عراق اینگونه شد و مرز مشترک ایران و عراق جریان فروپاشی نظام بعثی هار را کاملا به سود ایران رقم زد.

استراتژی ترس و ایمان

بله این ترس است که استراتژی بزرگ امریکا یعنی جنگ را بوجود آورده است و در آینده هم اینگونه خواهد بود. می توان مدعی شد که این استراتژی ذاتا از دل فلسفه ی نیهیلیستی غربی استخراج می شود. فلسفه ای که روم و یونان باستان را هم به کام نابودی کشاند.

اما در ایران اینگونه نیست. کشور ایران هیچ دوره ای از حیات خود را تحت حاکمیت بی دینان نگذرانده است. از همه مهمتر اینکه دین عاملی نیست که بتوان اثر آن را بر زندگی ایرانیان نادیده انگاشت و یا حتی آن را کمرنگ نمود. جنگ هشت ساله ی ایران گرچه دفاع از همه چیز بود. ولی ترس از ازدست دادن نبود. بالاتر از جان انسان چه چیزی ارزش دارد؟ هیچ چیز. اگر امریکایی ها از ترس از دست دادن جانشان می جنگند ایرانیان نشان دادند که برای زندگی نمی جنگند. آنها از مرگ نمی ترسند. بلکه برای خدا می جنگند. خدا. مفهومی که قرنهاست در غرب از دست رفته است. امید به خدا و ایمان همان چیزی است که به سادگی نمی توان از کنار ان گذشت. شکاف کوچکی در بنیان سیاستهای جنگ طلبانه و سلطه گر، که می تواند بنای عظیمی را به ویرانه ای فراموش شده بدل سازد[1].